In 2006 publiceerde VSR een interview met Jan Kampherbeek (CNV Schoonmaak) over sociale duurzaamheid als onderdeel van Europese aanbestedingen. Destijds was de conclusie dat hier veel te verbeteren was. Wat is de stand van zaken nu? En wat is de visie voor de toekomst? We bespreken het met Rita Brouwer (Hago Zorg) en Angela Mulder (DaaTo Service VOF), beiden lid van de commissie Mens en Markt van VSR.
Overnameplicht
In het artikel uit 2006 wordt de zorg uitgesproken hoe werd omgegaan met mensen die niet mee gingen na een overname. Dit is veranderd. Rita: “Vroeger was er nog geen verplichting om personeel over te nemen. Die zorg is wel voorbij. In 2010 is het convenant getekend waardoor we nu overnameplichtig zijn. Dat is een goede ontwikkeling, dat mensen hun baan niet kwijt zijn.” Angela beaamt dit, maar plaatst ook een kanttekening: “Buiten die overnameplicht kan er meer worden gedaan. Schoonmaakbedrijven vragen zich bij een inschrijving vaak onvoldoende af of ze wel genoeg of goed personeel hebben. En of ze deze mensen wel vast kunnen houden.”
Rita: “Wij worden wel kritischer. Kijken of we het waar kunnen maken. Ik heb laatst een aanbesteding gehad waarvan ik dacht: met dat plafondbedrag gaan we niet inschrijven. Hier kunnen we het niet voor doen.”
Personeel behouden
Het behouden van het personeel is belangrijk voor schoonmaakbedrijven. Angela: “Bij behoud bedoel ik niet de komende 5 jaar, maar tot hun pensioen. Dit is niet alleen belangrijk voor de werknemer of het schoonmaakbedrijf, maar ook voor de klant. Het zou mooi zijn als schoonmaakmedewerkers gewoon tijdens openingstijden van bijvoorbeeld een bedrijf of school hun werk kunnen doen. Nu is dat vaak niet mogelijk, waardoor ze maar een beperkt aantal uur per dag aan het werk kunnen. We moeten af van het beeld dat de schoonmaakmedewerkers de ‘kaboutertjes’ zijn die ’s nachts het werk doen. Als je medewerkers overdag inzet voelen ze zich ook meer onderdeel van het team.” Rita herkent dit beeld. “Wij proberen het altijd met opdrachtgevers te bespreken, maar het blijft soms een lastig verhaal. En zeker in de zorg kunnen sommige ruimten gewoon niet overdag schoongemaakt worden.”
Kwaliteitscomponent
De personeelscomponent is wel steeds vaker een onderdeel van de aanbesteding, aldus Rita. “De kwaliteitseisen worden een groter deel van het totaalpakket. Het gaat dan ook om vragen als: hoe ga je met je personeel om, hoe leidt je ze op, hoe coach je ze. Maar de prijs blijft toch een belangrijk onderwerp. Dan krijg je een plafondprijs waarvoor je die kwaliteit eigenlijk niet kunt bieden. Dat is een ingewikkeld spanningsveld.”
Angela Mulder ziet dat schoonmaakbedrijven al veel opnemen in aanbestedingen. “We zien vaak positieve initiatieven, zoals fietsplannen en programma’s voor medewerkers die in schulden zitten. Dat is natuurlijk mooi, maar het zou goed zijn als het ook aan de voorkant beter geregeld is. Als de opdrachtgever bij de uitvraag grotere taken maakt, kunnen medewerkers langer werken. Dan krijgen ze meer binding met de werkplek. Dat zit ook in kleine dingen, zoals een praatje maken met de schoonmaakmedewerker. De rayonleiders spelen hierbij ook een belangrijke rol. Die kan medewerkers het gevoel geven dat ze onderdeel uitmaken van een team en dat de medewerker ertoe doet.”
Andere parameters
Schoonmaakopdrachten zitten vaak ook erg dichtgetimmerd. Dat belemmert de mogelijkheden, aldus Rita. “Je zou eens andere parameters moeten bedenken waarop je een leverancier kiest. Ik had laatst te maken met een inkoopproces op basis van rapid impact contracting. Dan wordt aanbesteed op basis van ambitie. Je mag als leverancier je ambitie vertellen, bijvoorbeeld de ambitie dat alle werknemers overdag werken. Op basis van dat verhaal wordt dan een keuze gemaakt. En dan worden de details pas ingevuld. Ze kiezen dus een partner op basis van een duurzaamheidsambitie.”
Ook als de budgetten van de opdrachtgever krap zijn kan een andere manier van aanbesteden juist een oplossing bieden. Rita: “Wij zien bij ons een verband tussen langere contracten en een lager verzuim en een lager verloop. Meer uren bij één werkgever is beter dan een paar uur bij verschillende werkgevers.”
Leeftijdsbewust personeelsbeleid
Het is ook belangrijk om na te gaan hoe schoonmaakwerknemers tot hun pensioen gezond aan het werk kunnen blijven. Ook leeftijdsbewust personeelsbeleid zou onderdeel kunnen zijn van een aanbesteding, aldus Angela. “Bijvoorbeeld door aandacht te hebben voor een goede verdeling van leeftijden in een team. Of door vanaf een bepaalde leeftijd voor sommige taken meer tijd op te nemen.” Rita vult aan: “De gemiddelde leeftijd van schoonmaakpersoneel is inmiddels tussen de 45 en 55 jaar. Daar zijn de schoonmaaknormen niet op aangepast. Je wilt dat werknemers gezond aan het werk kunnen blijven tot hun pensioen.” Dit wordt ook wel opgepakt door schoonmaakbedrijven. Rita: “Wij hebben mobiliteitscoaches die nagaan hoe lang je bepaalde activiteiten nog kunt doen. En als dat niet meer lukt, wat kun je dan nog wel doen. Maar de groep ouderen wordt steeds groter, dus dat is best ingewikkeld.”
Advies
Rita en Angela roepen opdrachtgevers op om bij een aanbesteding de duurzaamheidsvragen niet als een ‘moetje’ te zien. “Begin niet met de vragen: wat wil je inkopen, wat is de frequentie, wat voor werkprogramma is het? Maar wat vind je belangrijk en wat kunnen we een schoonmaakbedrijf bieden om dat te realiseren? Start met de ambitie, en selecteer op basis daarvan twee (of meer) bedrijven. Met die bedrijven kun je dan gaan rekenen, met de mens als uitgangspunt.”
Angela Mulder is eigenaar van Facilitaire adviesbureau DaaTo Service VOF. In dat kader is Angela ook interim contractmanager bij een aantal partijen en begeleidt ze aanbestedingen.
Rita Brouwer is Zorgcategoriemanager Ziekenhuizen bij Hago Zorg B.V.
Angela en Rita zijn beiden lid van de commissie Mens en Markt van VSR.